Dynastia Wazów

Dynastia Wazów wywodzi się od szwedzkiego rodu szlacheckiego. Członkowie dynastii panowali w Polsce, na Litwie i w Szwecji. Apogeum ich świetności to pierwsza połowa XVII wieku, kiedy to rządzone przez Wazów Rzeczpospolita Obojga Narodów i Królestwo Szwecji były jednymi z najpotężniejszych państw w Europie.

Najstarszym znanym członkiem rodu był Neils Kettilsson zarządca zamku królewskiego i sędzia. Pojawia się w źródłach po raz pierwszy w 1355 roku. Członkowie rodu Wazów przez kolejne dziesięciolecia pełnili mniej ważne funkcje w administracji oraz byli członkami Riksråd. Większą karierę zrobił dopiero Kettil Karlsson prawnuk Nilsa, który został biskupem Linköping. 

Protoplastą królewskie linii rodu Wazów był Gustaw. Eryk ojciec Gustawa został stracony na rozkaz króla duńskiego Chrystiana II. Gustaw stanął na czele opozycji antyduńskiej i doprowadził do wybuchu powstania. W 1523 roku stany zgromadzone w Strängnäs obwołały go królem.

Gustaw był ojcem jedenaściorga dzieci. W następnym okresie na szwedzkim tronie zasiadali, aż trzej jego synowie. Pierwszym był Eryk XIV panujący w latach 1560-1568, usunięty z tronu przez swojego brata Jana III, a następnie otruty. Jan III, król Szwecji w okresie 1568-1592, ożenił się z 11 lat starszą Katarzyną Jagiellonką. Małżeństwo to okazało się być ważnym wydarzeniem wpływającym na historie dwóch wielkich państw Szwecji i Rzeczpospolitej.

Kiedy dynastia Jagiellonów wygasła dość szybko ważnymi kandydatami do polskiego tronu stali się Wazowie. Pierwszym z nich, który koronował się w Krakowie był Zygmunt, syn Jana i Katarzyny Jagiellonki, wnuk Zygmunta Starego. Panował on nie tylko nad Rzeczpospolitą, ale w 1592 roku zasiadł na tronie szwedzkim. Jednak opozycja protestancka na czele ze stryjem Zygmunta Karolem Wazą pozbawiła młodego króla tronu w 1599 roku. Królem Szwecji został kolejny syn Gustawa Karol IX. Dynastia Wazów rozdzieliła się wówczas na dwie linie szwedzka i polską. Mimo to polscy Wazowie przez kolejne dziesięciolecia nie rezygnowali z tytułu królów Szwecji, co doprowadziło pośrednio do katastrofy „potopu” w latach 50. XVII wieku. 

Szczyt potęgi dynastii Wazów to pierwsze dziesiątki lat XVII wieku. Polscy Wazowie mimo wewnętrznych kryzysów politycznych rozszerzali swoje wpływy na wschodzie. Był to okres wielkiej smuty. Polacy opanowali Moskwę i usadawiali na tronie moskiewskim przychylnych sobie kandydatów . Jednym z carów zostać miał nawet syn Zygmunta Władysław. Ostatecznie plany te nie powiodły się. W kolejnych wojnach z Moskwą walczył już nowy król Rzeczpospolitej, Władysław IV Waza, odnoszący spore sukcesy. Triumfy święcili też Wazowie ze Szwecji. Gustaw Adolf, król Szwecji, walczył w na terenie Rzeszy wygrywając w sposób spektakularny kolejne bitwy z wojskami cesarskimi. W owym czasie nie obywało się też bez walk pomiędzy polskimi i szwedzkimi Wazami. Raz wychodzili z nich zwycięsko Szwedzi raz Polacy. 

Jak to często bywa maksimum potęgi jest też punktem zwrotnym w dziejach państw i ludzi. Tak też stało się z rodem Wazów. Gustaw Adolf zginął i pozostawił po sobie tylko córkę Krystynę, która ostatecznie zrzekła się szwedzkiego dziedzictwa. Jej niedoszły mąż Karol Gustaw przyczynił się wielce do upadku polskich Wazów. Rzeczpospolita targana buntami, wojnami wewnętrznym i zewnętrznymi podupadła. Jan Kazimierz ostatni z przedstawicieli dynastii Wazów na tronie polskim abdykował.

Wkrótce też dynastia Wazów wygasła. W 1672 zmarł jej ostatni legalny męski potomek Jan Kazimierz oraz ostatnia kobieta, królowa Krystyna (1689). Żyli jeszcze nieślubni synowie królów Gustawa Adolfa i Władysława IV. Władysław Konstanty zmarł w 1699 roku, a linia Gustawa wymarła po mieczu w 1754 wraz ze śmiercią Georga Mauritza, po kądzieli zaś w 1777.